Afşin’in 1944’ten önceki resmi ismi olan Efsus’un yanı başında mahalli adı olan –nam-ı diğer Yarpuz- biçiminde anılan bu sözcükle ilgili Afşin Ashab-ı Kehf’te verdiği bir konferans metnini kitaplaştırarak Eshabü’l Kehf adıyla yayımlayan Faruk Sümer Hoca’nın bir yorumunu değerlendirmeğe almak gerektiği kanısındayım. Yarpuz: Bu da Türk’lerin şehre verdikleri isimdir. Bu ismin verilmesi XlV. yüzyılda olabilir. Oysaki 1563 yılında Maraş’a ait Defteri Hakani kayıtlarında Afşin’in ismi karye-i Efsus geçmektedir. Yarpuz Türkçe bir kelime olup Kaşgarlı Mahmud’un Xl. yüzyılda yazdığı eserinde geçer. Yarpuz, “güzel kokulu bir ot, kır nanesi” şeklinde anlam verilmiştir.  Efsus ve Yarpuz’un Arabissos ile ilgili olduğu açıktır. Yani Arabissos’u Türkler Yarpuz yaparak Türkçeleştirmişlerdir (F. Sümer, Eshab-ı Kehf, Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı, 1989, s. 4) Ancak Sümer Hoca bu yorumu yaparken tarihsel süreçte bir atlama yapıldığı izlenimine düşürüyor bizleri. Eğer Türkler Arabissos adını değiştirmişlerse önce Afşin Bey’e izafeten Afşin, daha sonra da Yarpuz’a dönüştürülmesi gerekmektedir. Bu durumda da Efsus ismi arada kaynamaktadır. Oysaki Efsus’un, Yarpuz isminden sonra kullanıldığına ilişkin tarihsel belge bulunmaktadır. Çünkü Afşin’in, ilçe olmazdan önce ismi Yarpuz’dur. Üstelik dikkat çekici bir durum da şudur ki, Osmanlıların fethettikleri ya da ele geçirdikleri bölge ve yerlerin adını değiştirmedikleri genel bir kanıdır. 1563 Maraş Tahrir Defteri kayıtlarında Afşin’in ismi Karye-i Efsus nam-ı diğer Yarpuz (Maraş Tahrir Defteri, Cilt II, s. 631) isimleri geçmektedir. Yarpuz’un 6 km güneyinde Telafşun köyü vardır. Muhterem Hocam büyük alimimiz Merhum Ord. Prof. M. H. Yinanç, bu Telafşun’un adını, Anadolu’nun bir Türk yurdu haline getirilmesinde hizmeti geçen Sultan Alparslan devrinin değerli kumandanlarından Afşin Bey’den aldığı görüşünde idi. Bu sebeple bu güzel toprakların evladı ve bu güler yüzlü insanların kardeşi olan Hocamız ile yine o dönemin hamiyetli Millet Vekillerinden Sayın Hasan Reşid Tankut Bey’in tavsiyeleri üzerine, Belediye Meclisi kararı ile 1944 yılında şehre Afşin adı verilmiştir.  (Sumer, 1989, s. 4).
XI. yüzyılın ünlü Türk lügatçisi Kaşgarlı Mahmud’un Divan-ı Lügat-it-Türk’ünde Yarpuz’a güzel kokulu bir ot, kır nanesi ve yılan yiyen bir hayvan, firavun sıçanı anlamlarını verdiğini görüyoruz. Yılan, yarpuzdan kaçar. Örnek olarak da ‘Kança barsa yarpuz utru kelür’, yani yılan yarpuzdan kaçar, (fakat) nereye gitse ona karşı gelir’. (Bu sav, sevmediği şeyden çekinen ve fakat yine o şeye yakalanan kimse için kullanılır (Kaşgarlı Mahmud, tarihsiz, s. 39-40). Zamanımızda Yarpuz’un yerini Afşin almıştır ki, hayret vericidir. Afşin, Yarpuz’a yakın bir tepenin adı idi. Bu sebeple bu iki ad yan yana yaşatılabilirdi. Eshabü’l-Kehf’in uyuduklarına inanılan yer, Yarpuz’un (Afşin) hemen batısındadır. Bizim müellif gibi eski ve tanınmış birçok müellif de Eshabü’l-Kehf’in, yani mağara yârânı’nın burada olduklarına inanmışlardır İ.A, 1991, s. 467). Bundan dolayı Maraş Beyi Nusrete’d-din Hasan (ölümü: 1234) burada bir ribat, bir kervansaray ve bir de cami yaptırmıştır. Dulkadirliler da burada bazı binalar meydana getirmişler ise de bunlar harap olmuştur)” (Sümer, Yabanlu Pazarı, s. 75).
1944 yılına kadar Elbistan ilçesine bağlı bir nahiye olan Afşin’de asıl gelişme Cumhuriyet döneminde başlamıştır. Bu dönemde kale çevresindeki merkez olmak üzere doğu, batı ve kuzeye uzanan anayollar boyunca gelmiştir. Mevcut olan Dedebaba Mahallesindeki, Ulu cami, Dedebaba türbesi ve bu alanın kuzeyi ile Pınarbaşı Mahallesinin batı kesiminde gelişmeler görülmüştür. Afşin bu dönemin sonunda 2.8.1944 gün ve 4642 sayılı kanunla ilçe merkezi olmuştur (http. Afşin Hakkında Genel Bilgiler).
Afşin’in asıl gelişmesi ve büyümesi ilçe merkezi olduktan sonra başlamıştır. Afşin-Elbistan Termik Santralı bölgeye hem nüfus hem de ekonomik yoğunluk ve canlılık getirmiştir. 

Kaynakça

Faruk Sümer, Eshab-ı Kehf, Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı, 1989.
Maraş Tahrir Defteri, Cilt II.
Kaşgarlı Mahmud, Divan-ı Lügat-it-Türk, Çev., Besim Atalay, Türk Dil Kurumu Yayınları 523, TTK Basımevi, tarihsiz. 
İ.A, TDVY, Cilt III, İst., 1991, Ashabu’l-Kehf maddesi.
Faruk Sümer, Yabanlu Pazarı, s. 75; Mükrimin Halil Yınanç, İ.A, Elbistan maddesi, Cilt: IV. 
T. Özgüç, Elbistan Ovasında Tetkik Gezileri ve Kara Höyük Kazısı, Belleten, 1948, Cilt: XII, Sayı 45. 
http. Afşin Hakkında Genel Bilgiler