İstanbul'da tatilde olan dört kişilik bir ailenin "gıda zehirlenmesi" şüphesiyle hastaneye kaldırılması ardından üç ve altı yaşındaki çocukları hayatını kaybetti, anne ve baba yoğun bakımda tedavi altında.
İstanbul İl Sağlık Müdürü Doç. Dr. Abdullah Emre Güner, X platformundan 13 Kasım akşamı yaptığı açıklamada, "Fatih ilçesinde bir otelde konaklayan Böcek ailesinin fertlerinin gıda zehirlenmesi şüphesiyle hastaneye kaldırılması ve iki evladımızın hayatını kaybetmesi bizleri derinden üzmüştür" dedi ve olayla ilgili olarak İl Sağlık Müdürlüğü tarafından soruşturma başlatıldığını duyurdu.
Anadolu Ajansı'nın aktardığı bilgiye göre Almanya'dan Türkiye'ye tatile gelen aile 11 Kasım'da İstanbul Ortaköy'de bir seyyar satıcıdan midye aldı, ayrıca bir restoranda yemek yedi.
Aynı gün başlayan mide bulantısı ve kusma şikayetlerinin devam etmesi üzerine ailenin 12 Kasım'da çevredeki hastanelere gittiği, tedavi sonrası taburcu edilerek otele döndükleri öne sürüldü.
Hafta başında da Rize'de bir mevlitte dağıtılan tavuklu yemeği yiyen 94 kişi gıda zehirlenmesi nedeniyle hastaneye kaldırılmış, Rize Sağlık Müdürü Gökhan Demiral "Hayati tehlike arz eden bir durum gözükmüyor" demişti.
Gıda zehirlenmesiyle ilgili bilmeniz gerekenleri derledik.
Gıdalar ne zaman zehirli olur?
Dünya Sağlık Örgütü (WHO) temiz olmayan su veya gıdanın tüketilmesinin sebep olduğu hastalıkları "gıda kaynaklı" (foodborne) hastalıklar olarak tanımlıyor.
Tanımlanmış gıda kaynaklı hastalık sayısı 200'den fazla.
Gıda zehirlenmesi zararlı bakteri, virüs ve parazitlerle kontamine olmuş gıdaları tükettiğimizde meydana geliyor.
Avrupa Gıda Güvenliği Otoritesi (EFSA) gıdaların şu gibi durumlarda insan vücudu için zehirli hale gelebileceğine dikkat çekiyor:
Gıdalar yeterince pişirilmez veya tekrar tekrar ısıtılırsa.
Ellerini yıkamamış veya kendini hasta hisseden biri tarafından hazırlanırsa.
Yiyecek doğru/uygun sıcaklıkta saklanmazsa - örneğin, buzdolabı veya dondurucunun dışında çok uzun süre bırakılırsa.
Hayvanlar veya böcekler gıdalarla temas ederse.
"Son Tüketim" tarihinden sonra tüketilirse.
Uzmanlar herhangi bir gıdanın, güvenilir bir şekilde hazırlanmaması veya saklanmaması durumunda gıda zehirlenmesine neden olabileceğine dikkat çekiyor.
EFSA, gıda zehirlenmesi vakalarının çoğunun, çiğ gıdalardan gelen ve tüketime hazır gıdalarla temas etmiş bakterilerden kaynaklandığını belirtiyor.
Başlıca bakteri ve virüsler hangileri?
Çevremizde binlerce bakteri türü doğal olarak bulunuyor ancak tüm bakteriler insanlarda hastalığa neden olmuyor.
Hastalığa neden olan mikroorganizmalara patojen deniyor. Belirli patojenler gıda tedarikine girdiğinde gıda kaynaklı hastalıklara neden olabiliyorlar.
Tarım ve Orman Bakanlığı'nın bilgilendirme sayfasında; Salmonella, Listeria monocytogenes, Campylobacter jejuni, Escherichia coli O157:H7, Staphylococcus aureus ve bazı diğer virüsleri önemli gıda kaynaklı hastalık sebepleri olarak sıralanıyor.
Bristol Üniversitesi'nden bulaşıcı hastalıklar alanında kıdemli öğretim üyesi Dr. Tristan Cogan "Gıda zehirlenmesine verilen tepkiler arasındaki büyük fark bakterinin türüne bağlı" diyor.
Bu bakteri ve virüslerden bazıları:
Kampilobakter: Genellikle çiğ veya pişmemiş etlerde (özellikle kümes hayvanlarında), pastörize edilmemiş sütte ve arıtılmamış suda bulunan bir bakteri türüdür. Kuluçka süresi (kontamine yiyeceği yedikten sonra belirtilerin başlamasına kadar geçen süre) genellikle iki ila beş gün arasındadır, ancak 10–11 güne kadar çıktığı da olur. Belirtiler genellikle bir haftadan daha kısa sürer.
Listeria monocytogenes: Bu tür bakteriler, önceden paketlenmiş sandviçler, pişmiş ve dilimlenmiş etler, küflü olgunlaştırılmış yumuşak peynirler gibi gıdalarda bulunabilir. Özellikle yaşlılar, bağışıklık sistemi zayıf olanlar ve hamilelerde ciddi sağlık sorunlarına, hatta can kayıplarına neden olur.
Salmonella: Bu bakteri türü genellikle yumurtalarda; tavuk ve hindiden elde edilen çiğ etlerde bulunuyor. Ateş, ishal ve karın krampları insanlarda salmonellozun en yaygın belirtileri. Salmonella kan dolaşımını enfekte ederse (sepsis), hayati tehlike oluşturabiliyor.
E. coli (Escherichia coli): Bu bakteri türünden zehirlenme vakalarının çoğu az pişmiş dana eti (özellikle kıyma, hamburger ve köfte) tüketilmesi veya pastörize edilmemiş süt içilmesi sonrasında ortaya çıkarKuluçka süresi genellikle bir ila sekiz gündür ancak belirtiler çoğunlukla üç ila dört gün sonra görülür.
Shigella: Shigella bakterileri, kontamine su ile yıkanmış herhangi bir gıdayı kirletebilir. İshal ve bulantı gibi belirtiler genellikle yedi gün içinde ortaya çıkar ve bir haftaya kadar sürebilir.
Virüsler: İshal ve kusmaya en sık neden olan virüs norovirüstür. Kişiden kişiye kolayca bulaşır ve kontamine gıda veya su yoluyla yayılabilir. Çiğ kabuklu deniz ürünleri, özellikle istiridyeler, enfeksiyon kaynağı olabilir. Kuluçka süresi genellikle 24- 48 saattir ve belirtiler genellikle birkaç gün içinde geçer.
Belirtileri neler?
İshal, bulantı, kusma, şiddetli karın ağrıları ve karında kramplar gibi sindirim sistemini ilgilendiren şikayetlerin yanı sıra, bazen yüksek ateş de görülebiliyor.
Ayrıca halsizlik, baş ağrısı, bulanık veya çift görme, uzuvlarda hareket kaybı, ciltte karıncalanma ve kaşıntı gibi belirtileri de olabiliyor.
Belirtiler genellikle enfeksiyona neden olan yiyeceği yedikten sonraki birkaç saat içinde başlayabileceği gibi, bazen birkaç gün içinde de başlayabiliyor.
Hangi gıdalar daha riskli?
Birleşik Krallık Ulusal Sağlık Hizmetleri NHS'e göre "her tür gıda, gıda zehirlenmesine yol açabilir" diyor.
Ancak Reading Üniversitesi'nden gıda mikrobiyolojisi uzmanı Dr. Kimon Andreas Karatzas, tavuk ve kabuklu deniz ürünleri gibi bazı gıdaların daha sık zehirlenmeye yol açtığını söylüyor.
Fakat sizi şaşırtabilecek bir sorumlu daha var.
"İlginç bir şekilde, salatalar besleyici değerleri anlamında çok önemli olsa da, gıda zehirlenmesinde başlıca sorumlulardan biri. Fakat tüketiciler bunu pek beklemiyor.
"Gıda zehirlenmesine yol açan mikroplar da besleyici gıdalara bayılıyor."
Mevsim de gıda zehirlenmeleri açısından önemli.
İngiltere'deki Gıda Standartları Kurumu (FSA) da yaz aylarında gıda zehirlenmesi vakalarının arttığını belirtiyor.
BBC Food, bunun nedeninin bakterilerin sıcak havalarda daha hızlı üremesi olabileceğine dikkat çekiyor. Ancak FSA'ya göre, pişirilmemiş gıdalar ya da çapraz bulaşmaya maruz kalmış mangal yiyecekleri de buna yol açabilir.
Türkiye'de e-devlet üzerinden "Gıda Kaynaklı Enfeksiyon ve Zehirlenme Şikayeti" yapılabiliyor.
Gıda zehirlenmelerinden kaçınmak için hangi yiyeceklerden uzak durmalıyız?
Gıda zehirlenmesinden nasıl korunabiliriz?
Avrupa Gıda Güvenliği Otoritesi (EFSA) korunmak için şunları tavsiye ediyor:
Bakterileri yok etmek için kırmızı ve beyaz eti, yumurtayı iyice pişirin.
Çapraz kontaminasyonu önlemek için çiğ ve pişmiş gıdaları ayrı tutun.
Her gıda türü için temiz gereçler, kesme tahtaları ve yüzeyler kullanın.
Gıdaları hazırlamadan önce ve hazırlama sırasında ellerinizi iyice yıkayın.
Kolay bozulabilen gıdaları, bakteri üremesini yavaşlatmak veya durdurmak için 5°C'nin altında buzdolabında saklayın.
Bristol Üniversitesi'nden bulaşıcı hastalıklar alanında kıdemli öğretim üyesi Dr. Tristan Cogan "İlk alacağınız önlem pişmiş ve çiğ gıdaları mutfağınızda ve sakladığınız yerde ayrı tutmanız" diyor.
"Çiğ gıda ile pişmiş gıdalar arasındaki temasla ya da kesme tahtasında ve mutfak aletlerindeki çapraz bulaşma gıda zehirlenmesinin önemli bir nedeni.
"Bu kural yıkanmamış sebzeler için de geçerli. Hazırlamadan önce yıkayın. Fakat çiğ etleri yıkamayın."
Cogan ayrıca bağışıklık sisteminizi yükseltmek için gıda zehirlenmesine yol açabilecek gıdaların tüketilmesi konusunda da uyarıyor.
"Rutin bir şekilde hastalıklara maruz kalan toplulukların bağışıklık geliştirdiği doğru. Ayrıca biraz bakteri olan küçük miktarlarda gıda tüketmenin bağışıklığınızı güçlendireceği yönünde bir teori de var. Fakat size bu öğüdü verenler, yaptıktan sonra hayatta kalabilmiş olanlar.
"Ne kadar bozuk gıdanın güvenli olacağına karar vermek çok zor. Bir bakteriye bağışıklık geliştiren topluluklarda aynı hastalıktan çok sayıda ölüm de görüyoruz. Bunu bilerek yapmak yüksek riskli bir strateji."
Kimler daha büyük risk altında?
Sebebi ne olursa olsun, bazı insanlar diğerlerine kıyasla daha fazla gıda zehirlenmesine uğruyor. Bunun en önemli nedeni kişilerin bağışıklık sistemleri.
Dr. Cogan "Herkesin bağışıklık sistemi farklı. Bazıları bir bakteriye daha önceden maruz kalmış ve bir tür bağışıklık geliştirmiş olabilir" diyor.
Uzmanlar genetik faktörlerin de bağışıklık seviyesini etkileyebileceğini belirtiyor.
Dr. Karatzas, "Hamile kadınlar, küçük çocuklar, bir tedavi nedeniyle bağışıklık sistemi zayıflayanlar ve ileri yaştakiler gıda zehirlenmesine daha açık. Başlıca nedeni de bağışıklık sistemlerinin düşük olması ve gıda kaynaklı patojenlere karşı koruma sağlayamaması" diyor.
Dr. Cogan'a göre de "yaş büyük rol oynuyor".
"Bağışıklık sistemleri pek iyi durumda olmayan çok küçük ve ileri yaştaki insanlar büyük ihtimalle daha çok hasta olacaktır.
"Ayrıca 10'lu yaşların sonu ve 20'li yaşların başında daha çok gıda zehirlenmesi görüldüğünü biliyoruz. Bunun nedeni de muhtemelen evin yeni terk edilmiş, ilk kez yemek pişiriliyor olması ve neyi, nerede yediğiniz konusunda yeni deneyimlere açıklık."
Gıda zehirlenmesi halinde ne yapmalı?
Cogan gıda zehirlenmesi durumunda şunları öneriyor:
"Susuz kalmaktan kaçınmak için bol su için."
"Hastalık geçene kadar ya da ishalin durmasının üzerinden iki gün geçene kadar okula ve işe gitmeyin. Çünkü bazı virüsler gıdayla olduğu gibi insandan insana da geçebilir.
"Çoğu vakada vücudunuz enfeksiyonu birkaç günde yenecektir. Suyu vücudunuda tutamıyorsanız ve susuz kamışsanız doktora gidin."
Cogan iyileşme döneminde de beslenmenizi değiştirmenizi öğütlüyor.
"Öncelikle hafif yemeklerle başlayın. Daha iyi hissedene dek az yağlı ve az lifli gıdalar tüketin."
Hangi durumlarda doktora gitmeli?
Gıda zehirlenmesi belirtileri birkaç günde geçer. Ancak NHS'e göre şu durumlarda doktora başvurmak gerekir:
Kan kusmak veya öğütülmüş kahveye benzeyen kusmuk
Yeşil kusmuk (yetişkinler); sarı-yeşil kusmuk (çocuklar)
Parlak ışıklara bakarken boyun tutulması ve ağrı
Ani, şiddetli baş ağrısı
Aniı, şiddetli karın ağrısı
Mavi, gri, soluk veya lekeli cilt, dudaklar veya dil
Nefes almakta zorluk çekme veya hızlı, kısa nefes alma
Kafası karışıklığı veya her zamanki gibi tepki vermeme
