Hatay'da ipek böceği yetiştiricisi Emel Duman, yerel ırk olan 'Hatay sarısı'nın buzdolabında sakladığı bir avuç yumurtasıyla 6 Şubat depremleri sonrası üretime devam edip ipeğin coğrafi işaret belgesiyle tescillenmesine öncülük etti.
Ninesinden öğrendiği ipekçiliği uzun yıllardır sürdüren 59 yaşındaki Duman, üretim yaptığı Defne ilçesi Harbiye Mahallesi'ndeki evinin bodrumunda bulundurduğu ipek böceği yumurtalarının yüzde 95'ini Kahramanmaraş merkezli 6 Şubat 2023 depremlerinde kaybetti.
Duman, 'Hatay sarısı' böceklerinin neslini korumak için buzdolabında sakladığı bir avuç yumurtanın sağlam olduğunu fark etti.
Yumurtaları Antakya-Yayladağı kara yolundaki çiftliğine taşıyıp kuluçkaya yatıran Duman, koza örmeye başlayan böceklerine 'gözü gibi' bakarak türün çoğalmasını sağladı.
Duman'ın çalışmalarına, Hatay Mustafa Kemal Üniversitesi (HMKÜ), Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi ve İzmir Ekonomi Üniversitesinden akademisyenler de destek verdi.
Irkı, yumurtadan kozaya, kozadan tırtıla ve dokumaya kadar hem biyolojik hem de morfolojik olarak inceleyen akademisyenler, larvalarda görülen hastalık etmenlerine karşı aldıkları önlemlerle Duman'a katkı sağladı.
- Coğrafi işaret başvurusu kabul edildi
Yerel ırkla yapılan ipeğe coğrafi işaret tescil belgesi verilmesi için Hatay Valiliği ve HMKÜ'nün öncülüğünde hazırlanan proje, Türk Patent ve Marka Kurumuna sunuldu.
İnceleme sonucu başvurunun kabul edilmesiyle 'Hatay sarısı ipeği', kentin coğrafi işaretle tescillenen ürünleri arasında yerini aldı.
- 'Ben 'bitti' diye düşünürken aklıma dolapta sakladıklarım geldi'
Emel Duman, AA muhabirine, çocukluğunda hatırladığı 'Hatay sarısı' ipek böceklerini 12 yıl önce köy köy gezerek yaşlı bir adamdan temin ettiğini söyledi.
Böceklere bakabilmek için evinin alt katını laboratuvara dönüştürdüğünü dile getiren Duman, şöyle konuştu:
'Depreme kadar çok iyi ilerledik, bol yumurtamız olmuştu. Ne yazık ki 6 Şubat'ta deprem oldu. 20 Şubat'ta gidip baktığımda hepsinin yumurtadan çıktığını ve soğuktan öldüğünü gördüm. Tabii çok ağladım. O anda ağlayacak çok şeyimiz vardı ama yumurtalara da çok ağladım çünkü çok emek etmiştik. Ben 'bitti' diye düşünürken aklıma dolapta sakladıklarım geldi. Çok az miktar yumurtayla yeniden başladık.'
Duman, zoru başarıp üretimde verimli yıl geçirdiklerini belirterek, 'Hatay sarısı ipeği'nin tescillendiği haberiyle büyük mutluluk yaşadığını anlattı.
Coğrafi işaretle piyasadaki sahte ürünlerin önüne geçileceğini ve pazar güvenirliliğinin artacağını vurgulayan Duman, 'İnsanlar, bu ipeğin gerçekten 'Hatay sarısı' olduğunu bilecek çünkü belgesiyle satılacak. Tescile giden yol gerçekten çok zordu, her açıdan meşakkatliydi. Bunu başarmış olmak bizim için çok müthiş gurur oldu. Türkiye'de yok olan endemik türlerden birinin hayata dönmüş olması, inanılmaz gurur yaşattı.' ifadelerini kullandı.
- Kozası sarının 20 farklı tonunu taşıyor
HMKÜ Ziraat Fakültesi Bitki Koruma Bölümü Öğretim Üyesi Prof. Dr. Feza Can da Hatay sarısı ipek böceğinin, Türkiye'deki 3 yerel ırktan biri olduğunu söyledi.
Bu böceklerin kozasının sarının 20 farklı tonuna sahip olması dolayısıyla çok özel olduğunu dile getiren Can, şunları kaydetti:
'Gerçekten Hatay sarısı ipeğiyle elde edilen kumaşların, çok özel ve ayrı bir yerde tutulması gerekiyor. Bu tescil sayesinde gerçek Hatay sarısı ipeği üretiminin, bandroller ve kontrollerle kontrol altında tutulması sağlanacak.'
