Bilim insanları yıllardır H5N1 olarak bilinen kuş gribinin bir gün kuşlardan insanlara sıçrayarak küresel bir sağlık krizini tetikleyebileceği konusunda uyarılarda bulunuyor. Yeni bir araştırma, olası bir H5N1 pandemisinde müdahale penceresinin sanılandan çok daha dar olduğunu; 10 vaka eşiği aşıldığında salgının kontrolden çıktığını gösterdi.
Güney ve Güneydoğu Asya'da yerleşik olan virüs, 1990'ların sonundan bu yana nadiren de olsa insanlara bulaşıyor. Dünya Sağlık Örgütü verilerine göre, 2003 yılından 2025 yılı Ağustos ayına kadar 25 ülkede 990 insan vakası rapor edildi ve bu vakaların 475'i ölümle sonuçlandı.
Amerika Birleşik Devletleri'nde virüs 180 milyondan fazla kuşu etkilerken, 18 eyalette 1000'den fazla süt sığırı sürüsüne yayıldı ve çoğu çiftlik çalışanı olan en az 70 kişiye bulaştı. Hindistan'ın Nagpur şehrindeki bir yaban hayatı kurtarma merkezinde ise Ocak ayında üç kaplan ve bir leopar virüs nedeniyle hayatını kaybetti.
Müdahale için kritik eşik
Ashoka Üniversitesinden Philip Cherian ve Gautam Menon tarafından yürütülen ve BMC Public Health dergisinde yayımlanan yeni bir modelleme çalışması, H5N1 salgınının insanlarda nasıl gelişebileceğini ve hangi müdahalelerin yayılımı durdurabileceğini simüle etti. Araştırmacılar, gerçek dünya verilerini kullanarak bir salgının gerçek hayatta nasıl yayılabileceğini bilgisayar simülasyonlarıyla ortaya koydu.
Araştırma, bir salgını kontrolden çıkmadan durdurabilmek için eylem penceresinin ne kadar dar olduğunu vurguluyor.
Çalışmaya göre, vaka sayısı iki ile on arasına ulaştığında hastalığın birincil ve ikincil temaslıların ötesine geçmesi muhtemel görünüyor. Sadece iki vaka tespit edildiğinde hane halkı karantinası uygulanması durumunda salgın neredeyse kesin olarak durdurulabiliyor. Ancak vaka sayısı ona ulaştığında, enfeksiyonun geniş topluluklara yayılmış olma ihtimali aşırı derecede yükseliyor.
Simülasyon verileri ve yayılım dinamikleri
Araştırmacılar, çalışmayı gerçekçi temellere oturtmak için Hindistan'ın kümes hayvancılığı merkezi olan Tamil Nadu eyaletindeki Namakkal bölgesini model olarak seçti. 9 bin 667 sakini olan bir köy simülasyonu oluşturularak, virüsün iş yerlerinden başlayarak hane halkı, okullar ve diğer sosyal alanlara nasıl yayıldığı takip edildi.
Sonuçlar, kuş itlafının işe yaradığını ancak bunun yalnızca virüs bir insana bulaşmadan önce yapılması durumunda etkili olduğunu gösterdi. Virüs insana sıçradığında ise zamanlama hayati önem taşıyor. Enfekte kişilerin izole edilmesi ve hanelerin karantinaya alınması, virüsü ikincil aşamada durdurabiliyor. Ancak üçüncü derece enfeksiyonlar başladığında, sokağa çıkma kısıtlamaları da dahil olmak üzere çok daha sert önlemler alınmadığı sürece salgın kontrolden çıkıyor.
Mevcut hazırlıklar ve gelecek senaryoları
Atlanta'daki Emory Üniversitesinden virolog Seema Lakdawala, H5N1'in insan nüfusunda başarılı olması durumunda, Covid-19'dan ziyade 2009'daki domuz gribi pandemisine benzer bir aksamaya neden olabileceğini belirtti. Lakdawala, influenza pandemisine karşı daha hazırlıklı olunduğunu, etkili antivirallerin ve stoklanmış aşı adaylarının bulunduğunu ifade etti.
Buna rağmen uzmanlar, rehavete kapılmanın hata olacağı konusunda birleşiyor. H5N1'in insanlarda yerleşmesi durumunda mevcut mevsimsel grip türleriyle karışabileceği ve bunun "kaotik ve öngörülemez mevsimsel salgınları" tetikleyebileceği uyarısı yapılıyor. Hindistanlı araştırmacılar, bu simülasyonların gerçek zamanlı olarak güncellenebileceğini ve bir salgının ilk saatlerinde hangi önlemlerin en kritik olduğunu belirlemede yetkililere rehberlik edebileceğini belirtiyor.
