EFSUS NAHİYE MÜDÜRLERİ
Eski İslam Ansiklopedisinden almış olduğumuz bilgilere göre Efsus İsmi Hazreti Muhammed Soyundan gelen MİR-ŞER Ali’nin torunu olan Efsus adlı komutanın adıdır. Komutan Efsus Arabissos şehrini fethetmiştir. Arabissos ismi değiştirilerek Efsus adlı komutanın ismi verilmiştir. Malatya’nın Fethinden sonra Komutan Efsus Arabissos şehrini fethetmiştir. 16 Yüzyılda Maraş Sancağı Afşin(Efsus)-Elbistan-Andırın Kazalarından oluşmaktaydı. Öncelikle Osmanlı İmparatorluğun yönetimde ki sistem yapısına bakalım. Osmanlı idari düzeninde eyaletler sancaklara, sancaklar kazalara, kazalar da nahiyelere ayrılmış bulunmaktaydı. Bunların alt birimlerini ise, köyler ve mezralar oluşturmaktaydı.1500 yılında Afşin-Efsus Kazası: Efsus, Hurman, Izgın (Azgıt), Karagöz, Kocabat Kaşanlı, olmak üzere 5 Nahiyeden oluşmaktaydı. Efsus şehrinde meydana gelen depremler sonucu yere çakılmış ve Efsus şehri yerle bir olarak toprağın altına gömülmüştür. Efsus-Afşin geçirdiği şiddetli depremler ve savaşlardaki yağmalar sonucunda Elbistan’a bağlı Nahiye olmuştur. Yarpuz, XVI. asır ortalarında Osmanlı idarî taksimatında Elbistan kazasını oluşturan yörenin en büyük nahiyelerinden biriydi. Diğer Nahiyeler ise Yarpuz ile kıyaslanacak durumda değillerdir. Yarpuz sahip olduğu 61 köy ile bu dönemde en büyük nahiye iken, diğer nahiyelerin bazılarına tabi, tek bir köy bile yoktur. Bu nedenle diğer nahiyelerin maruz kaldıkları idari değişiklik -Yarpuz ile kıyaslandıklarında- olağan sayıla bilinir. Elbistan Kazasını oluşturan en büyük nahiye konumundaki Yarpuz, muhakkak ki XVI. yüzyılın siyasi ve ekonomik hadiselerinden, diğer yerleşim yerlerinde görüldüğü gibi, kendisi de fevkalade etkilenmiştir. 1544 senesinde meydana gelen bu depremde Yarpuz’un etrafında yer alan Maraş, Elbistan ve Zeytun (Süleymanlı) gibi yerleşim yerleri depremde yıkılmış ve hatta Elbistan’ın yarısı toprağın altına gömülmüştür. İdari taksimat değişikliğine, deprem sonrası tabi tutulduğunu düşündüğümüz Yarpuz 1563 yılına gelindiğinde artık bir köy statüsündedir. Kendisine bağlı bütün köylerde, adına daha önce rastlamadığımız yeni bir Nahiye olan Orta Niyabet’e bağlanmışlardır. Orta Niyabet Kasabası Efsus ve Çevresini oluşturmaktaydı. Kendisinin idari anlamda daha düşük bir konuma getirilmiş olması ve sahip olduğu tüm yerleşim yerlerinin yeni inşa edilen nahiye ye devredilmesi bize Yarpuz’un depremde nahiye görevini ifa edemeyecek kadar harap olduğunu gösterir. Sonuç olarak, Yarpuz’un 1540-1563 yılları arasında gerçekleşen idarî taksimat değişikliğinin nedeni, 1544 yılında meydana gelen depremdir. Osmanlı İmparatorluğunun taşra yönetim birimleri 19. yüzyılda Vilayet, Liva (Sancak), Kaza ve Köy olarak belirlenmişti. Nahiyeler ise esas itibariyle 1871 yılında çıkartılan Nevahi Nizamnamesi ile ayrıntılı bir şekilde düzenlenmiştir. Nahiyelerde Nahiye Müdürleri görev yapardı. Nahiye Müdürlerini Valiler atardı.. Nahiyeninde bir üst kademesi kaza değil livaydı. . Şüphesiz ki resmi anlamda nahiyenin kuruluşundaki son irade padişah’ındır.
MA’A NAHİYE EFSUS
Efsus Nahiyesi Müdürleri
Bucak veya nahiye; Türkiye'de coğrafya, ekonomi, güvenlik ve mahalli hizmet bakımlarından aralarında ilişki bulunan kasaba ve köylerden meydana gelen, ilçeden küçük bir mülki idare bölümü olarak tanımlanıyor. Nahiye Müdürünün Görev yetkileri esas itibariyle kaymakamınkilere benzer. Nahiye müdürü, Nahiyede en büyük Hükümet memuru ve temsilcisidir. Bu sıfatla; Nahiyenin genel idaresinden sorumludur.
1-1848 Yılı Efsus Kasabası Nahiye Müdürü Haci İsmail Oğlu Hacı Hasan
2-1858 Yılı Efsus Nahiyesi Müdürü Hüseyin bey Maraş doğumlu Efsus Nahiyesi Müdürü Ahmed Beyin oğlu
3-1861 Yılı Nahiye Müdürü Köşoğlu Halil Efendi.
4-1882 Yılında Mahmud Nedim bey Elbistan doğumlu Efsus Nahiyesi Hanedanından Hacı Bey zade İsmail Beyin oğlu
5-1859 (1275) Yılı Efsus Kazası Dosya No:270 Gömlek No:2 Efsus Kazası Hanedanından ve Ashab-ı Kehf Zaviyedarlarından Molla Mustafa Sıdkı Efendinin Edirne veya Bursa Şeyhülislamlığına tayin edilmesi.
6-1889 Yılı Maraş’a bağlı Efsus Nahiye Müdürü Reyhan ağanın Vefatı üzerine İbrahim Rahmi Efendinin Tayin edilmesi
7-1890 Yılı Efsus Nahiye Müdürü İbrahim Rahmi Efendinin görevden alınması.
8-1891 yılında Efsus Nahiyesi Müdürü İbrahim Ağa
9-1892 Yılıl Halep Vilayeti dahilinde Efsus Nahiyesine Müdür Tayin edilmesi
10-1894 Yılında Efsus Nahiyesi Müdürü Hüseyin Efendi
11-1898 Yılında Efsus Nahiyesi Müdürü Hüseyin Efendi Naib Vekili Osman Alim Efendi. Azası:Kalender Ağa Azası: Karabet Efendi.
12-1848(1264) yılı Maraş’a bağlı Efsus Kasabası Müdürü Haci İsmail Oğlu Hacı Hasan Zimmetinde bulunan alacaklarının tahsili için Maraş Meclisi ile görüşülmesi.
13-1901 yılı Efsus Nahiye Müdürü Hüseyin Efendi
14-1902 yılı Efsus Nahiye Müdürü Hasan Efendi Azası: Mehmet Aga Azası: Karabet Ağa Azası: Ahmed Bey
15-1904 yılı Efsus Nahiyesi Müdürü Hüseyin Hüsnü Efendi Naib Vekili Ahmed Efendi Aza :Ahmed Efendi , Aza:Mehmet Ağa , Aza: Karabet Ağa.
16- 1906 Yılı Efsus-Göksun-Barişa-Garbiye Nahiyelerine atanan Nahiye Müdürlerinin tayin edilmesi.
17-1906 yılı Efsus Nahiyesi Müdürü Hüseyin Tevfik Efendi
18-1907 yılı Efsus Nahiye Müdürü Mustafa Efendi
19-1907 yılında Efsus Nahiyesi Müdürü Ali Şerif Efendi
20-1908 Yılı Barişah Nahiye Müdürü Mustafa Efendi ile Efsus Nahiyesi Müdürü Ali Şerif Efendinin becayiş edilmesi.
21-1908 Yılı Efsus Nahiyesi Müdürü Mehmed Ali Efendi Naib Vekili Halil Efendi Aza: Mehmet Ağa, Aza:Ahmed Bey , Aza:Mustafa Ağa
22-1909 Yılı (1325) Dosya No:1002 Gömlek Numarası 156 Efsus Nahiyesinden Orçan oğlu Bağdasanın Maraş’ın Şekerli Mahallesinden Bulgurcu Panosa satarken elde edilen Roma ve Bizans Dönemine ait Gümüş ve Bakır Meskukatın müzede saklanması.
23-1911 yılı (1327) Dosya No:2876 Gömlek Numarası 25 Elbistan Nahiyesi Müdüriyetine Seyyid Ahmet Efendinin tayin edilmesi.
24-1924-1936 Yılı Mehmet Turan CANBOLAT( TANŞEKUAY) Haci Mehmet Oğlu 1879 doğumlu Efsus Nahiye Müdürü
25-1942 yılı Efsus Nahiye Müdürü İsmail CANBOLAT ( TANŞEKUAY) Mehmet Turan oğlu
26-1921 yılı Efsus Nahiyesi Müdürünün ahaliye kötü davranması
27-1930-1940 Yıllarında Efsus Nahiye Müdürü Naci bey Yarpuz Nahiyesi Müdürü
28-1926-1928 Yılı Efsus Nahiye Müdürü Muallim Ubeyt Bey
29-1934 Yılında 28 İnci Redif Efsus Alayının Kapatılması
30-Tarih :17/L /1311 (Hicrî) Dosya No :8 Gömlek No :1311 Fon Kodu :İ..AS.. İkinci Ordu-yı Hümayun'a mensub Redif Yirmibeşinci Karahisar Alayı Miralaylığı'na Redif Yirmisekizinci Afşin Alayı Kaymakamı Yusuf Ziya Bey'in terfian tayini.
31-Tarih :19/Ra/1120 (Hicrî) Dosya No :101 Gömlek No :9952 Fon Kodu :AE.SAMD.III
Afşin Miralayı Ömer'in Ilgın nahiyesinde Geçid karyesi ve tevabii tımarı hakkında arzı. a.g.tt
32-Tarih :17/Ca/1309 (Hicrî) Dosya No :1903 Gömlek No :34 Fon Kodu :DH.MKT.
Konya Vilayeti'ne gelen Kafkasya muhacirlerinin iskan olunduğu fakat Afşin kazasındaki bazı muhacirlerin gösterilen mahalleri kabul etmeyerek müşkilat çıkardıklarından yapılacak muamelenin sorulduğu.
33-Tarih :11/L /1319 (Hicrî) Dosya No :2578 Gömlek No :27 Fon Kodu :DH.MKT.
Meşhur eşkiyadan Bosikli oğlullarına mermi satan Tercan Mukavelat Muharriri Ali Efendi lie Afşin-i Sufla'dan Hüseyin Çavuş haklarında kanuni işlem yapılması.
34-Tarih :15/Ca/1268 (Hicrî) Dosya No :232 Gömlek No :8031 Fon Kodu :İ..MVL.
Maraş sancağındaki Efsus nahiyesi ahalisinin verginin ödenmesine muhalefetleri olan Zop Alioğlu Ali Hacı Mehmed ve Halil nam kimesnelerin sürgün edilmesi.
35-Tarih :13/S /1277 (Hicrî) Dosya No :602 Gömlek No :67 Fon Kodu :MVL
Maraş'ın Efsus nahiyeli Ashabülkeyf sülalesinden bulundukları cihetle tekaliften muafiyet iddiasında olunanlara yapılan tavsiye ve nasihat etkin olmadığından, Maraşlı Ahmed Paşa'nın Efsus'u abluka ederek dört eşkiya ve yüz on bir baş kara sığırı kaza müdürüne teslim ettiği. (9. Anadolu)
36-Tarih :29/S /1140 (Hicrî) Dosya No :52 Gömlek No :4733 Fon Kodu :İE.AS..
Maraş sancağının Ortaniyabet nahiyesinde inhilal etmiş olan timarın Gence ve Şirvan tarafları Seraskeri Mustafa Paşa tarafından Ahmed veled-i Osman'a tevcih edilmiş olmağla beratının itası için verilmiş olan timar tezkiresi. g.tt.
37-Tarih :12/C /1264 (Hicrî) Dosya No :128 Gömlek No :57 Fon Kodu :A.}MKT.
Maraş sancağının Efsus Kasabası Müdürü Hacı İsmail oğlu Hasan Ağa'nın zulüm ve taaddiyatından bıkan ahalinin onun yerine Asakir-i Nizamiye mütekaid Binbaşısı Hasan Efendi'nin tayin olunması hususundaki mahzarları ve arzuhallerinin gereğinin yerine getirilmesine dair Maraş valisine kaime.
38-Tarih :09/C /1264 (Hicrî) Dosya No :127 Gömlek No :49 Fon Kodu :A.}MKT.
Efsus nahiyesinde bulunan Ashab-ı Kehf sülalesine vergiden muafiyetlerine dair verilen beratın, ahali arasında karışıklığa meydan verilmemesi için, geri alınması istendiğinden görüşlerini bildirmesine dair Maliye nazırına tezkire.
39-Tarih :08/Z /1263 (Hicrî) Dosya No :19 Gömlek No :16 Fon Kodu :MVL
Maraş nahiyelerinden muafiyet iddiasıyla vergi vermekten sakınan Efsus nahiyesi halkı tarafına temin için gönderilmiş olan adamların vusulünden ne vechile fesada başlayarak vergi vermedikleri. (8. Anadolu)
40-Tarih :29/M /1240 (Hicrî) Dosya No :144 Gömlek No :7194 Fon Kodu :C..DH..
Elbistan Voyvodası Mehmed Said Ağa'nın, Elbistan'ı terk ile Efsus'da ikamet eylediğine ve ahali tarafından verilen arz u mahzarın gönderildiğine dair tahrirat.
41-Tarih :02/Ca/1218 (Hicrî) Dosya No :237 Gömlek No :11817 Fon Kodu :C..EV..
Maraş sancağında Efsus kasabasındaki cami hitabetinin tevcihi.
42-Tarih :23/C /1332 (Hicrî) Dosya No :73 Gömlek No :19 Fon Kodu :DH.EUM.EMN. Elbistan kazasında Efsus Nahiyesi Çarşısı'nda çıkan yangında dört dükkanın yandığı bir şahsın yaralandığı ve yangın hakkında tahkikatın yapıldığı.
43-Tarih :04/Ca/1310 (Hicrî) Dosya No :9 Gömlek No :1310 Fon Kodu :İ..TAL. Yemen vilayeti muzafatından Bilad-ı Elbistan Nahiyesi Müdürü Mustafa Fahri Efendi'ye rütbe-i rabia tevcihi.
44-Tarih :21/S /1313 (Hicrî) Dosya No :411 Gömlek No :28 Fon Kodu :DH.MKT.
Mermiganlı Aşireti'nden Hasan ve arkadaşları tarafından çalınan atının Elbistan nahiyesi müdürünün nezdinde bulunduğu beyanıyla tarafına itası talebinde bulunan Divriği'nin Kızılcaviran karyesi ahalisinden Küçük Halil oğlu Yusuf'un istidasına göre gerekli tahkikatın yapılması.

ARAŞTIRMACI YAZAR
MUSTAFA KÖŞ
Afşin Kent Konseyi Tarihi araştırmalar Bölüm Başkanı.
KAYNAKLAR
Doç.Dr.İbrahim SOLAK 1540 Yılı Kanuni Döneminde Elbistan
Can Kağan AKGÜÇ Yarpuz Araştırması.
Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Osmanlı Kataloğu
Halep Vilayet Salnameleri.