TARİHİ İPEK YOLU ÜZERİNDE AFŞİN KURUHAN


Afşin şehrinin Altunelma Kasabası (Lorşun-Norşun) kasabası ile Tanır Kasabası arasında eski Halep Kayseri yolu üzerinde yapılan Hanlardan birinin izlerini taşımaktadır. 4 Adet odası bulunan Kuruhanın yanında yer altında Kemerlere bağlı büyük bir su deposu görünümünde bir mekân vardır. Roma-Bizans mimarisi olduğu söylenen bu muhteşem hana Nallı han 'da denilmektedir. Dağlıca yolu üzerinde bulunmaktadır. Kuruhan daha sonra XI yâda XII yüzyılda Selçuklular tarafından onarılmış giriş doğudandır. Giriş sağındaki duvarlar onarılmıştır. Kültür varlıkları envanterinde bulunan Afşin Kuruhan ipek yolu üzerinde rampada birde Naldöken hanı Çin den başlayarak Anadolu ve Akdeniz aracılığıyla Avrupa ya kadar uzanan ve dünyaca ünlü ticaret yolu olan tarihi ipek yolunun üzerinde dimdik ayakta durmaktadır. Milattan Yüzyıllar önce Mısırlılar daha sonra Romalılar Çinlilerden ipek satın alırlardı. Afşin İlk çağda M.Ö.16 bin yıllık bir şehirdir. Afşin-Efsus şehrinin önemli bir yerleşme merkezi olmasının nedeni tarihi açıdan Afşin kilit noktasıdır. İlk çağlardan başlayarak İpek yolunun Afşin'den geçtiği kaynaklarca belirtilmektedir. İpek yolu üzerinde bulunan Afşin'in Marabuz ( Dağlıca) köyünde bir adet Kale ve 7 adet kilise ayrıca Söğüdere (Kerevin) köyündeki süt pişiren Kalesi ile Afşin Türkçayır köyünde Roma dönemine ait mozaiklerde mevcuttur. Afşin İpek yolu ve Baharat yolu üzerinde 7000 yıllık tarihi olan bir kent .Hitit,Asur, Roma, Bizans Arap, Selçuklu ,Osmanlı yönetiminde kalmış önemli bir kent merkezi olduğu biliniyor. Afşin Efsus şehrinin kuruluş yeri olarak bu yörenin seçilmesinin nedenleri arasında doğal koruma sebebiyle savunmanın kolay olması yakınında dini kurumların olmasıdır. Eshab-ı Kehf gibi kutsal bir yerin Afşin kentinin yakınında bulunması ve buraya giden tek yolun Afşin üzerinden geçmesi kutsal yerleri ziyarete gelenlerin bir kısmının Afşin'de konaklaması, Doğudan Batıya giden ipek yolu üzerinde bulunması Afşin'i ilk çağlarda ve diğer uygarlıklar döneminde önemli bir kent yapmıştır. Afşin ovası eski çağlardan intikal eden tarihi şehirlerin enkazı ile Höyükler ve Tümülüsler ile doludur Prof Dr İsmail Kılıç KÖKTEN'İN raporuna göre M.Ö.4000 yıla tarihlenen Post_Hitit (Ön Hitit) devrinden başlayarak zamanımıza kadar gelmiş höyükler Afşin'in sesiz şehirleridir. Bunlardan bir tanesi de Afşin Altunelma (Lorşun-Norşin sesiz şehirlerden biridir)Afşin coğrafi konumu nedeniyle eski çağlardan beri çeşitli uygarlıkların doğup geliştiği gibi, doğu ile batı arasında köprü işlevi görmüştür. Kahramanmaraş İl sınırının ortasından geçen Güneydoğu Toros dağ silsilesi iki farklı coğrafik ve kültürel yapı oluşmuştur. Torosların Kuzeyinde Afşin-Göksun-Elbistan Güneyinde ise Kahramanmaraş merkez, Pazarcık (narlı) ve Türkoğlu ovaları olmak üzere bu ovalarda İlk Tunç çağı M.Ö. II yıl Hitit dönemi çanak, çömleği bu bölgenin Kalkotik çağdan başlayarak Suriye'ye kadar kültürel süreci paylaştığını görüyoruz. Kuzey ovalarından özellikle Afşin M.Ö. 2000 yılından başlayarak Mezopotamya orta Anadolu arasında ticaret yolu güzergâhında Afşin Lorşun-Norşun ( Altunelma) Kuruhan'ın önemli eski ipek yollarının istasyonundan biri olduğu görülmektedir. Bunun sonucu olarak Afşin'de çeşitli dönemlerde Kral yolu (M.Ö.VI. Yüzyılda ) Roma devri yolları (M.Ö II yüzyılda) gibi değişik ve karekterde yol ağları Afşin ile Anadolu'yu sarmıştır. Afşin şehrinde Eshab-ı kehf külliyesi, Dedebaba türbesi, Hurman kalesi, Büğet su sarnıcı, Kaşanlı köyü Kızoğlan kayası, Çoğulhanda Çoğul-han, Çağılhanda Çağıl-han, Atunelma Lorşun-Norşin de kuruhan, Afşin karahöyük, Til (Akbayır) höyüğü, Kara Elbistan (Eski Elbistan) höyüğü, Ozan (Doğan köy) höyüğü, Mehre (Ortaklı), Çeleği (Ekinözü) , Kabaağaç, Hunu (Arıtaş) , Efsus (Afşin) Höyüğü, İz kaftil (iğde) , Çavlı-han Çoğulhan höyüğü, Tel Afşin (Tıl Afşın-Hüyüklü), Lorşun (Altunelma) Tanır (Tandaris ) Maltepe ve Yassı höyük, Karagöz köyü Lala dağı, Tödeğen, Çebikçil, Vezir höyüğü, Lale dağı kalesi Karagöz köyü höyükleri, Kuşkayası, Arıstıl (Bakraç) Kaşanlı Höyüğü, Malap (Bakış) Sevdilli, Karakız, Deveboynu, Afşin şehir merkezinde İkizin tepesi höyüğü ve kaleleri, Afşin İlköğretim okulu, Afşin Beyceğiz mahallesi, Afşin Yeşilyurt Mahallei, Afşin Göz deresi, Afşin Göz mağarası, Afşin-Emirilyas köyü höyüğü Mağara gözü, Afşin Üçler mağarası, Afşin Alimpınar köyünde bulunan Zeugma antik kenti mozaikleri bütün bu eserler Afşin'in tarihte uygarlık şehri önemli yerleşim yeri olduğunu göstermektedir. Afşin şehrini M.Ö. 4000 yıllarına Etiler Hititler kurmuştur. Osmanlı Padişahı Yavuz Sultan Selim 1514 yılında Çaldıran savaşına giderken bu yolu kullanmıştır. 1515 yılında Afşin şehrini Osmanlı topraklarına katmıştır. Afşin İpek yolu aynı zamanda Akdeniz i, Orta Anadolu ya bağlayan ve dört bölgenin ortasında bulunmaktadır. Hititler Afşin şehrini M.Ö.4000 yıllarında önemli bir şehir olarak kurmuşlardır. Prof DR Faruk SÜMER'in yabanlu pazarı adlı eserinde sınırları Kayseri, Göksun, Elbistan, Sultan hanı kayseri ile çevrili Selçuklular devrinde Anadoluda kurulan Milletlerarası bir panayır (Fuar) kurulduğunu Efsus-Afşin şehrinin önemli bir geçit yolu kavşağı olarak ipek yolunun üzerinde olduğunu belirtir. Tarihi Afşin ipek yolu doğu ile batıyı birleştiren yerin Dr. Ramsayın Anadolu’nun coğrafyası adlı eserinde önemle belirtmektedir. Hititler, Kommagenler, Roma, Bizans, Selçuklu ve Osmanlı tarihlerine bakarsak Efsus-Afşin şehrinin tarihi ipek yolu üzerinde kurulu bir şehir olduğunu göstermektedir. Kahramanmaraş'ta Taş han ı ve Kâtip hanı ile Afşin de kuruhan- Eshab-ı kehte bulunan kervansaray gibi eserler en önemli kültür varlıklarımızdır. Han ve kervansaraylar bu aktif ortamın önemli görevler yüklenen kuruluşlarıdır. Issız yollar üzerinde kaleyi andıran görümleri zengin taş süslemeleri gelişmiş mekân tasarımları ile mimari açıdan etkisi büyük olan görkemli yapı Afşin Kuruhan belli bir ulaşımın en önemli yeridir. Günümüze kadar Türkiye'de mevcut 200 adet han ve kervansaray içerisinde Afşin şehrindeki Kervansaray ve Kuruhan bulunmaktadır. Afşin Eshab-ı Külliyesi de tarihi ipek yolunun üzerinde bulunmaktadır. Afşin ilçesi önemli bir bölge içerisinde kurulmuştur. Afşin ovası Güneydoğu Anadolu bölgesinin yukarı Fırat bölümünde bulunan dört tarafı ırmak ve çaylarla sulanan Türkiye’nin dördüncü büyük ovası olarak verimli bir ova olup, aynı zamanda Afşin Mezopotamya toprağıdır. Büyük Eti Hititler devletinin Afşin ovasında kurduğu muhteşem şehirleri ünlü harabelerden, Tümülüslerden Höyüklerden, Mağaralardan anlamaktayız. Afşin Hurman suyu boyunca Sarız üzerinden Orta Anadolu’ya bağladığı diğer taraftan Afşin üzerinden gelen Göksun-Pınarbaşı Sarız hattında orta Anadolu’ya bağlanır. Hititler döneminde de tarihi Afşin İpek yolunun bu bölgede öneminin yüksek olduğunu göstermektedir. Afşin ovası Orta Anadolu ve Doğu Anadolu Yukarı Fırat havzası ile tarihsel ve kültürel olarak aynıdır. Tarihi İpek yolunun üzerinde bulunan Afşin’deki tarihi Kuruhan'a sahip çıkalım.
ARAŞTIRMACI YAZAR
MUSTAFA KÖŞ
KAYNAKLAR
Prof DR Faruk SÜMER Eshabül-kehf adlı eser
Prof Dr Mehmet ÖZKARCI Kültür varlıkları Envanteri
Ali AFŞAROĞLU Eshab-ı kehf ve Rakıym adlı Eser
Afşin'e ait Çeşitli makaleler.
Www.eshabikehfsehri.com