Özellikle çocuklara arıları sevdirme amaçlı yapılan apiturizm çalışmaları, son yıllarda giderek yaygınlaşıyor. Hacettepe Üniversitesi Öğretim Görevlisi ve Prof. Dr. Aslı Özkırım ve fotoğrafçı, yazar Mustafa Ertekin, Apiturizm ve Türkiye Uygulaması hakkında bir makale yayınladılar.
Afşin ve Binboğalar'a Haziran ayında öğrenci gezisi düzenleyecek olan Apiturizm, arıcılık faliyetlerine farklı bakış açıları sunuyor.
“Turizm” ve “turist” tanımı genel turizm ya da kitle turizmi ile alternatif turizm arasındaki farkı anlamamız için bir ipucu verir. Alternatif turizm, bir anlamda farklı turizm tarzlarına değil de “turizm” tanımına ilişkin alternatif bir bakış sunar.
“Turizm, sürekli yaşanan yer dıșında, ticari kazanç dışı nedenlerle yapılan ve yirmi dört saati aşan veya en az bir gecelemeden olușan geçici seyahat ve konaklamaların ortaya çıkardığı ekonomik, sosyal ve kültürel nitelikli tüketim olay ve ilişkilerin bütünüdür.”
“Turizm” tanımı, ana eksen olarak kazanılacak parayı önceler. Bu da turizmin tahrip edici, negatif potansiyelini içerir. Nitekim turizm istatistikleri de öncelikle “yıllık ortalama kaç gece konaklandı, kişi başı kaç dolar bıraktı?” gibi soruların yanıtını arar.
Öte yandan, turizm faaliyetinin ekonomik getirisine “neden” olarak değil, “sonuç” olarak bakıldığında “turizm” kavramı daha pozitif bir mecraya taşınır.
Tam da bu noktada, kitle turizminin mantalitesi ile alternatif turizmin mantalitesinin yol ayrımı devreye girer.
Alternatif turizmin amaç ve yaklaşımı doğayı, tarihi ve etnik kültürleri yaşatmayı, bunları deneyimleyecek ve anlayacak kitleyi yaratmayı içerir. Kırsal kalkınmaya katkı, sonuçlarından biridir.
Bu yol ayrımını “turist” tanımında da görebiliriz.
“Turist, turizm olayına katılan ve yön veren, sürekli yaşadığı yeri ticari kazanç dışı nedenlerle geçici olarak terk ederek seyahat eden ve konaklayan; psikolojik tatmin arayan; sınırlı harcama gücü ve zamanı ile tüketici davranışında bulunan kişidir.”
Tanım “turist”e, para harcayan bir tüketici olarak bakmaktadır.
Halbuki, alternatif turizm ana hedef kitlesini, yani turist’i “Doğaya, doğal yaşama, etnik kültürlere ve tarihe ilgi duyan ve gittiği yerde bedenini, ruhunu tazeleyerek ve farklı kültürleri deneyimleyip, yaşamını anlamlandırmak için seyahat eden kişi” olarak tanımlar.
Bütün alternatif turizm türlerinin var oluş nedeni, insanların doğaya, doğadaki yaşama, etnik kültürlere duyduğu ilgidir. O atmosferde kendilerini yenileme ve zenginleştirme isteğidir. Dolayısıyla alternatif turizm türlerinin sürdürülebilirliği doğuş nedeni olan doğanın, kültürün, geleneğin sürdürülmesine bağlıdır. Bu yüzden alternatif turizm korumacıdır.
Alternatif turizm anlayışı, katılımcısının sosyal ve kültürel gelişimi ve çalıştığı alanın korunması yanı sıra, kırsal kalkınmayı da hedefler. Sürdürülebilirliği bu üçünün bir aradalığına bağlıdır.
Apiturizm Nedir?
Bir alternatif turizm çeşidi olarak Apiturizm, arıcılıktan arı ürünlerine kadar merkezine "arı"yı alan; çevresine doğayı, kültür ve tarihi yerleştiren alternatif bir turizm anlayışı ve uygulamasıdır.
Arıcılık doğa ile insanın el ele verip birlikte ürettiği bir kültürdür.
Apiturizmin bir doğa turizmi olması, arının kovanda yaptığı her şeyin kaynağının doğa olması ve arı yaşamının doğal yaşam döngüsünün temel bir bileşeni olmasıyla da doğrudan ilintilidir.
Ülkemizdeki biyoçeşitlilik başlı başına doğa turizmine zenginlik ve çeşitlilik katarken, bal çeşitliliğinin artışına ve bal arısı alt türlerindeki çeşitliliğe de zemin hazırlamaktadır. Doğada bitki çeşitliliğinin peşinde olan doğa turizmi katılımcısı için de apiturizm ideal bir alan oluşturmaktadır.
Bir Apiturizm Rotasının Bileşenleri
Bir apiturizm katılımcısını tur sürecinde bekleyen deneyimler çiçekten kavanoza kadar uzanan bir rota izler. Ya da şehirden doğaya, kavanozdan çiçeğe doğru bir rota. Arı müzesi, arı dünyası gibi yapılarda, katılımcı eski kovandan yeniye, arıcılık malzemelerinden kovan içi oluşumlara, arı ve arı ürünlerine, bölgenin balında bulunan çiçeklerin fotoğraflarından kurutulmuş hallerine, konuyla ilgili video sunumlarına kadar birçok veriyle karşılaşarak arı dünyasına bir giriş yapmış olur. Bu yapılar, genellikle kamu kurumlarının ekonomiye ve turizme katkı amacıyla kazandırdıkları yapılardır. Arı ve arı ürünleri üreticilerinin birlikleri ve kooperatifleri gibi sivil toplum örgütlerinin oluşturduğu yapılarda ise ürünlerin pazara sunum hazırlıkları gözlemlenebilir. Arıcılık Araştırma Enstitüleri ve Üniversitelerde ise konunun bilimsel yanı hakkında fikir sahibi olunabilir. Tüm bu yapılara arı temalı hediyelik eşya üreticisi olan küçük işletmeleri de eklemek gerekir.
Rotanın en önemli ayağı ise arı dünyasının doğrudan gözlemlenebileceği doğadaki sağlıklı arılıktır. Arıcı, arılar ve doğa baş başadır. Gün ışığı ile çiçeklere uçan arılar günbatımına kadar gider-gelir, kovan içinde faaliyet yürütürler. Bu süreçte neler olur, kovan içinde ve dışında nasıl bir işbölümü vardır, bir arının yaşam döngüsü nedir, arılar yalnızca bal mı yapar ve daha nice soruların yanıt bulunacağı yer arılıktır. Bu deneyime katılan kişi aynı zamanda arıların uçtuğu doğa içinde, ballı bitkiler arasında arılara eşlik eder.
Türkiye’nin farklı iklim kuşaklarına sahip olması, bölgesel floralara sahip olması bal çeşitliliğinin de kaynağıdır. Buna farklı bölgelerde arıcılıkla ilgili farklı yapıların oluşturulmasını da eklersek, farklı özelliklerde çok sayıda apiturizm rotasına sahip olmamız da anlaşılır bir durumdur.
Apiturizmin Hedef Kitlesi
Apiturizmin hedef kitlesi aslında tüm toplumdur. Farklı yönleriyle toplumun her kesimine hitap edebilecek bir turizm uygulamasıdır. Eğer hedef kitleyi daha spesifik özellikleriyle ele almak gerekirse, hitap edilebilecek kitleyi üç grupta toplamak mümkündür.
Tüm alternatif turizm çeşitlerinde olduğu gibi, apiturizmin ana hedef kitlesi de temel ihtiyaçlarını karşılayabilen orta gelir grubundaki eğitimli kesimdir. Bu kesim fırsat buldukça şehir kaosundan uzaklaşıp doğada bedenini ve ruhunu tazelemek peşindedir. Doğacıdır. Farklı kültürleri deneyimleyip vizyonunu genişletme, yaşamını bu tür zenginliklerle anlamlandırma peşindedir. Küçük gruplar halinde seyahat etmeyi tercih ederler. En önemli özelliklerinden biri de bilinçli tüketici olmalarıdır. Apiturizmden en çok faydalanabilecek kesimdir.
Apiturizmin hedef kitlelerinden biri de öğrenciler ve genel olarak gençlerdir. Arıcılığı, arı ürünlerini ve arıların yaşamını daha erken yaşlarda ve doğada öğrenen bir toplum, sağlıklı ve başarılı bir olma yolunda önemli adımı atmış olur. Kamu kurumlarının bu alana el atmalarının temel amaçlarından biri de bu olmalı.
Bir diğer katılımcı grup ise, bizzat arıcıların kendileridir. Farklı iklimlerde, farklı kültürlerde, farklı bölge ve ülkelerde arıcılığın nasıl yapıldığını bilmek onlar için ceplerine koyacakları önemli bir hazinedir.
Apiturizm Bir Tur Acentesiyle Yapılır
Rota hazır, hedef kitle hazır. Turizmin bütünlüklü bir sistem olarak yürütülmesi ancak bir tur acentesiyle mümkündür. Apiturizmin içerik ve işlevini göz önüne aldığımızda, apiturizmi ancak alternatif turizm anlayışını içselleştirmiş tur acentelerinin yapabileceği aşikârdır. Bu acentelerin apiturizmin içeriği gereği rehber olarak arıcılık okullarından mezun bir alan rehberine de ihtiyaçları vardır. Dolayısıyla apiturizmin son ayağı ise arı dünyasını, arıcı dünyasını anlamış, doğa ve kültüre aşık insanlardan oluşan tur acenteleridir. Turizm, yeterliliği olan insanlarla yapılır. Aksi halde turizm bir tahribata dönüşür.
Apiturizm Partnerleri İçin Sertifikasyon
Bir sistemin sürdürülebilir olması ve insan sağlığına, doğaya uygun yürütülebilmesi sistemdeki partnerlerin, yetkin kurumların belirlediği kriterler ışığında sertifikalandırılmasıyla mümkündür. HARÜM (Hacettepe Üniversitesi Arı ve Arı Ürünleri Uygulama ve Araştırma Merkezi) bu konuda konunun uzmanlarıyla bir araya gelip kriterleri belirleyen kurum oldu. Yakın zamanda web sayfasında kriterleri yayınlayarak apiturizmde önemli bir boşluğu dolduracak. Rotada yer almak isteyen arı dünyası, arı müzesi, araştırma enstitüleri, arı motifli elişi üreticileri, arılıklar, tur acenteleri kriterleri yerine getirdikten sonra baş vurarak sertifikasyon sistemine dahil olabilirler. Kriterlere uygunluk için yerinde denetlenen destinasyonlar kısa bir seminerden sonra sertifika alabileceklerdir.
Apiturizmin Toplumdaki Çıktıları
Apiturizmin, katılımcısına doğrudan katkılarını geliş amaçlarına paralel olarak ölçmek mümkündür. Rotalardan birine katılan kişi arı dünyasına girmiş, arının doğada çiçeklerle ve birbirleriyle kurdukları ilişkiler çerçevesinde bir koloni örgütlenmesine tanık olmuştur. Artık arı kültürünün bir parçasıdır. Doğada olmaksa cabası.
Rotadaki bal evinden arılığa, kooperatiften arı motifli hediyelik eşya üreticisine zincirdeki yapılar alıcı hanelerine yenilerini eklemiştir. Tüketici ile üretici yüz yüze gelmiş, tüketici aldığı balın, polenin arının hangi çiçek ya da ağaçlardan yararlanarak oluşturduklarını yerinde ve birinci elden öğrenmiştir. Aldığı balı hangi sıklıkta, hangi miktarda tüketmesi gerektiğini, aldığı balın kristalize olma özelliğinin olup olmadığını ilk elden öğrenmiştir. Eğer diğer rotaları da deneyimlerse, artık onun için bal “bal” olmaktan çıkar, tıpkı meyvenin meyve olmaktan çıkıp portakal, elma, üzüm oluşu gibi bal da “kestane balı”, “çiçek balı”, “çam balı” “geven-kekik balı” olmaya başlar.
Özetle, apiturizmin en önemli çıktısı ile tanışırız: “Apiturizm bilinçli tüketicinin oluşmasında en önemli etmenlerden biri haline gelir.”
Arıcıyı daha sağlıklı arılıklara ve daha kaliteli ürünler elde etmeye teşvik eder. Kendi coğrafyasının balının kalitesini korumak ve emeğinin karşılığını almak için örgütlenmeye teşvik eder.
Apiturizmin tüm partnerleri üzerlerine düşeni yapma çabasına girdikçe, apiturizm de kırsal kalkınmanın vazgeçilmezlerinden biri haline gelir.
Türkiye Apiturizminde Bir Kavşak: apiTURroute
Önemli bir apiturizm rotası olmaya aday olan Afşin’de, lavanta tarlası içine kurulan Afşin Arı Evi ve Arı Dünyasını içeren apiturizm merkezinin faaliyete geçmesinden sonra gözlemledik ki, apiturizm bir sistem olarak yürürlüğe girmedikçe bu ve benzeri çabalar asıl işlevlerini yerine getiremez.
Yıllardır akademisyenlerimiz apiturizm hakkında tezler, makaleler kaleme almış; birçok kurum arıcılık araştırma enstitüleri kurmuş, bal evi oluşturmuş; Marmaris’te rota çalışmaları yapılmış; arılıklara veya tesislere öğrenci gezileri düzenlenmiş ama tüm bu çabalar apiturizme kaynaklık etmekle birlikte bir sistem olarak, bir tur acentesinin menüsüne girip turizm uygulamasına dönüştürülememiştir. Türkiye rotaları oluşturulup, rotalar arası senkron ve bütünlük uygulamaya konulamamıştır.
“ApiTURroute” böyle bir ortamda ortaya çıktı. Apiturizm partnerlerinin, parçalarının bir meydanda buluşması, işbirlikleri ve eşgüdümlerinin sağlanması, kriterlerin belirlenmesi, rotaların belirlenmesi, rotalardaki eksiklerin tespit edilip projelendirilmesi, kriterlere uygun tur acenteleriyle iletişim kurulması kendine dert ettiği konuların başında geldi.
ApiTURroute nedir?
-Tüm apiturizm patnerlerinin buluștuğu bir köy meydanıdır.
apiTurroute ticari bir olușum mudur?
-Hayır, apiTURroute ticari ilişkilere girenlerin, kültürel alışverişe girenlerin, bilgi alışverişine girenlerin, apiturizm katılımcılarının biraraya geldiği bir platformdur. Meydandakiler alışveriş yapar, meydan yapmaz.
apiTURroute'un ișlevi nedir?
-Meydanın ișlevi regülatörlüktür. Apiturizmin sağlıklı ve verimli bir tabanda gelişmesi için çaba sarfeder. Apiturizmin üç saç ayağı olan arıcılık dünyası, doğa ve kültür turizmi yapan tur firmaları ve apiturizm hedef kitlesinin iletișimini ve senkronunu sağlar.
apiTurroute șu ana kadar neler yaptı?
-Türkiye'de 8 ana apiturizm rotası belirledi. Rotaları, kendi içlerindeki coğrafi ve kültürel birliklerini baz alarak belirledi. Her rotanın ballı bitkiler birliği ve kendine özgü balının olması temel veriydi. Elbette her birinin doğa, tarih ve kültürel değerleri de önemli bir kriterdi.
-apiTURroute her bir rotadaki arı evi, arı dünyası, arı müzesi, araştırma merkezi, bal evi, doğada arılık gibi hazır yapılarını apiturizme kazandırmak için yapılacak revizyonlar ve bu yapıların olmadığı yerlerde de bölgeye uygun projeleri kamu kurulușlarına, arı yetiştiricileri birliklerine ve arıcılara önerdi.
-apiTURroute, apiturizmin sağlıklı ve verimli yürütülmesi için apiturizm destinasyonlarının HARÜM aracılığıyla Eylül 2024 itibarıyla sertifikalandırılması yoluna gidecek.
-Apiturizm hedef kitlesinin arıcılıkla ilgili hediyelik eşyalara ulaşabilmesini sağlamak için iletişim ağı oluşturmayı hedefledi.
-apiTURroute, "arı dünyası" temasıyla 1 Eylül 2024 son başvuru tarihli bir fotoğraf yarışması düzenledi.
-Rotalarımizda talep eden kurum ve kuruluşlara apiturizm seminerleri vermeye başladı.
apiTURroute'un yakın gelecekte yapmayı planladığı șeyler neler?
-apiTURroute, kamu kurumları ve birliklerle iletișimini sürdürecek. Her bölgenin kendi coğrafyasına ve kültürüne uygun yapılar ve oluşumları projelendirmeye devam edecek.
-Apiturizmin arıcılara ve ülkemize katkısı için işbirlikleri yaparak festival, seminer, sempozyum gibi etkinlikler organize edecek.
-Mayıs 2024 itibariyle pilot bölgelerde apiturizm uygulamasına bütünlüklü bir sistem olarak başlanacak.
-apiTURroute danışmanlığında ilk apiturizm faaliyeti Şile-Sakarya-Düzce rotasındaki ilk ayak olarak 18-19 Mayıs 2024’de örnek uygulama olarak gerçekleştirilecektir.
-İkinci gezi Haziran 2024’de Kafkas arısı bölgesine Kars-Ardahan-Artvin rotasında gerçekleşecek.
-Yine Haziran 2024 içinde öğrenci gezisi olarak Afşin ve Binboğalarda gerçekleşecektir.
ApiTURroute Sözcüleri
Prf. Dr. Aslı Özkırım
Mustafa Ertekin
